Qua nghiên cứu kỹ lưỡng Dự thảo Nghị quyết, bên cạnh việc đánh giá cao những nỗ lực của Ủy ban trong việc cập nhật, điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, người góp ý nhận thấy cần phải có sự cân nhắc hết sức thấu đáo đối với một quy định cụ thể tại Khoản 3 Điều 2 của Dự thảo: “Trường hợp đặc biệt, cho phép chỉ định nhân sự không phải là đại biểu Hội đồng nhân dân giữ các chức danh lãnh đạo Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cấp xã hình thành sau sắp xếp”.

Quy định này, theo ý kiến đóng góp, có những điểm chưa thực sự phù hợp và tiềm ẩn những hệ lụy không mong muốn, ảnh hưởng đến các nguyên tắc hiến định và pháp quyền. Việc đưa ra một quy định về “trường hợp đặc biệt” như vậy cần được xem xét một cách cẩn trọng, thậm chí là không nên có quy định này trong Dự thảo Nghị quyết, bởi những lý do sau:

Thứ nhất, quy định này chưa hoàn toàn tuân thủ với nguyên tắc “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân” được ghi nhận trang trọng tại Điều 2 Hiến pháp 2013. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, do Nhân dân trực tiếp bầu ra. Đại biểu Hội đồng nhân dân là người được Nhân dân ủy thác quyền lực. Việc chỉ định một cá nhân không phải là đại biểu Hội đồng nhân dân, không thông qua quy trình bầu cử theo luật định và không nhận được sự tín nhiệm trực tiếp từ Nhân dân, lại đảm nhận vị trí lãnh đạo của cơ quan dân cử có thể làm suy giảm tính đại diện và nền tảng dân chủ.

Thứ hai, quy định này lại có nguy cơ tạo ra sự không nhất quán với nguyên tắc “Đảng cử, Nhân dân bầu” – một phương thức quan trọng trong công tác cán bộ của Đảng và Nhà nước ta. Nguyên tắc này thể hiện vai trò lãnh đạo của Đảng thông qua việc giới thiệu những cán bộ đủ tiêu chuẩn để Nhân dân xem xét, lựa chọn thông qua bầu cử. Nếu cho phép chỉ định nhân sự từ bên ngoài Hội đồng nhân dân vào vị trí lãnh đạo Hội đồng nhân dân, vai trò và ý nghĩa của lá phiếu Nhân dân có thể bị ảnh hưởng, gây băn khoăn trong dư luận về tính dân chủ và minh bạch trong công tác cán bộ.

Thứ ba, quy định về “trường hợp đặc biệt” này có khả năng tạo ra một “ngoại lệ” chưa từng có, có thể chưa đồng bộ với tinh thần và các quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành. Pháp luật hiện hành đã xác định rõ các chức danh lãnh đạo Hội đồng nhân dân phải là đại biểu Hội đồng nhân dân. Việc Hiến pháp – văn bản pháp lý có giá trị cao nhất – mở ra một hướng đi khác biệt có thể gây khó khăn trong việc áp dụng thống nhất pháp luật, ảnh hưởng đến tính nghiêm minh và sự tôn nghiêm của hệ thống pháp luật.

Thứ tư, việc giải quyết vấn đề nhân sự không nhất thiết phải bằng một giải pháp “đặc biệt” có thể gây tranh luận về tính hợp hiến. Luật pháp hiện hành đã có những quy định cho phép xử lý trường hợp khuyết vị trí người đứng đầu Hội đồng nhân dân các cấp trong một khoảng thời gian nhất định. Trong thời gian này, các Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân vẫn có thể đảm nhận việc điều hành. Các cơ quan có thẩm quyền hoàn toàn có đủ cơ sở và thời gian để chuẩn bị nhân sự theo đúng quy trình, tiêu chuẩn cho một kỳ bầu cử bổ sung, hoặc chuẩn bị cho kỳ bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp theo kế hoạch. Việc đề xuất một giải pháp mang tính “đặc biệt” cần được cân nhắc kỹ lưỡng về sự cần thiết và tính phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành.

Thứ năm, sự thiếu rõ ràng của cụm từ “trường hợp đặc biệt” là một yếu tố gây khó khăn trong quá trình triển khai và giám sát. Việc không có tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là “trường hợp đặc biệt” có thể dẫn đến những cách hiểu và áp dụng khác nhau, tiềm ẩn nguy cơ thiếu khách quan, ảnh hưởng đến niềm tin của Nhân dân vào sự công bằng, minh bạch của pháp luật.

Với tinh thần xây dựng và trách nhiệm công dân, tha thiết đề nghị Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, các cơ quan chức năng có thẩm quyền, và đặc biệt là từng vị đại biểu Quốc hội, hãy thể hiện sự sáng suốt, trách nhiệm cao và sự tôn trọng tuyệt đối đối với Hiến pháp và pháp luật. Kính đề nghị các vị thận trọng xem xét, lắng nghe và tiếp thu ý kiến đề nghị bãi bỏ hoàn toàn quy định: “Trường hợp đặc biệt, cho phép chỉ định nhân sự không phải là đại biểu Hội đồng nhân dân giữ các chức danh lãnh đạo Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cấp xã hình thành sau sắp xếp” ra khỏi Khoản 3 Điều 2 của Dự thảo Nghị quyết.

Chỉ khi các quy định của Hiến pháp thực sự chặt chẽ, minh bạch và phản ánh đúng ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, chúng ta mới có thể xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh, một Hiến pháp thượng tôn pháp luật, đảm bảo quyền làm chủ của Nhân dân và là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước. Mọi quy định mang tính “đặc biệt”, “ngoại lệ” cần được soi chiếu kỹ lưỡng dưới ánh sáng của các nguyên tắc hiến định để tránh những tác động không mong muốn./.

Quốc Việt